گذشتگان ما به‌درستی با مزیت استفاده از محصولات چرمی و دباغی پوست حیوانات آشنا بوده‌اند. این واقعیت از عتیقه‌های به‌جامانده از پیشینیان قابل‌اثبات است. درگذشته مراحل دباغی چرم کاملاً به‌صورت طبیعی صورت می‌گرفت و به حدی کارآمد بود که هنوز هم باستان‌شناسان بقایای پاپوش‌های چرمی سالم را پیدا می‌کنند. می‌دانیم که فرایند دباغی پوست به روش سنتی با روش صنعتی امروزی متفاوت است؛ به همین دلیل قصد داریم که به شما به‌صورت واضح بگوییم که دباغی پوست یعنی چه، پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
چرا پوست را دباغی می‌کنند؟
پوست حیوانات همانند تمامی بخش‌های زنده آنزیم‌هایی دارد که این آنزیم‌ها باعث پوسیده شدن و تجزیه پوست می‌شود. دباغی پوست حیوانات با هدف حفظ ماندگاری و جلوگیری از تجزیه آن صورت می‌گیرد. دباغی چرم روش‌های مختلفی دارد و ممکن است هر کارخانه دباغی چرم از یکی از این روش‌ها استفاده کند.
در حالت کلی انتخاب روش دباغی چرم طبیعی وابسته به کیفیت پوست و کیفیت چرمی است که بعد از فرایند دباغی قصد تولید آن را دارند. به همین دلیل ممکن است مراحل دباغی چرم و مواد استفاده‌شده در این فرایند متفاوت باشد.
انواع دباغی پوست حیوانات
همان‌طور که گفته شد هدف از دباغی پوست حفظ آن از فساد و تجزیه است. در کارگاه دباغی چرم با استفاده از موادی خاص پوست خام را به چرم تبدیل می‌کنند. در ادامه انواع مواد استفاده‌شده در دباغی را به شما معرفی می‌کنیم.
دباغی گیاهی چرم
دباغی پوست به روش سنتی با استفاده از گیاهان و دود انجام می‌شود. در این روش از تانن موجود در گیاهان جهت دباغی پوست استفاده می‌کنند. در روش دباغی گیاهی چرم‌هایی ضخیم و درعین‌حال منعطف تولید می‌شود؛ به همین دلیل دباغی پوست گاو به این روش درگذشته بسیار مرسوم است.
البته باید بدانید که روش گیاهی زیاد متداول نیست؛ چراکه مراحل دباغی چرم به روش گیاهی نسبت به روش‌های دیگر هم زمان‌بر است و هم زحمت بیشتری دارد. علاوه‌بر آن چرم تولیدشده به این روش به نسبت چرم‌های دیگر کیفیت پایین‌تری دارند. همچنین مواد مضر و سمی موجود در پساب کارگاه‌هایی که به روش سنتی فعالیت می‌کنند، کمتر از روش‌های دیگر است. به همین دلیل موردتوجه دوستداران محیط‌زیست نیز قرار می‌گیرد.
دباغی کروم چرم
حدوداً 80 درصد چرم‌های تولیدشده امروزی با روش دباغی کروم تولید می‌شود. مراحل دباغی چرم طبیعی در این روش به صورتی است که ابتدا پوست‌ها را در محلولی حاوی کروم (سولفات کروم) می‌خیسانند. ازآنجایی‌که رنگ نمک کروم آبی است، به چرم‌های تولیدی از این روش چرم آبی می‌گویند.
پس‌ازآن با توجه به کیفیت و ضخامت چرمی که قرار است تولید شود، پوست‌ها را برش می‌دهند. در بخش بعد اعمالی نظیر گرفتن چربی، اسیدی کردن و رنگ‌آمیزی انجام می‌شود. درنهایت چرم دباغی‌شده به روش کرومی آماده است.
به خاطر داشته باشید که پوست دباغی شده به این روش نرم‌تر و انعطاف‌پذیرتر از چرم دباغی‌شده به روش گیاهی است. علاوه بر آن چرم کرومی مقاومت بیشتری نسبت به آب دارد؛ پس جهت دوخت لباس‌ها و کفش‌های زمستانی عالی است.
دباغی پوست با زاج سفید
دباغی با زاج سفید یا نمک آلومینیوم یکی از روش‌های قدیمی چینی است. زاج سفید هم به‌صورت طبیعی استخراج‌شده و هم به‌صورت آزمایشگاهی تولید می‌شود. ازآنجایی‌که چرم‌های تولیدشده با زاج سفید خشک و شکننده هستند، بعد از تولید به آن‌ها روغن‌های مخصوصی زده می‌شود که بافت آن‌ها نرم و انعطاف‌پذیر کند.
زاج سفید حین دباغی، رنگی به پوست حیوانات نمی‌دهد؛ از این رو جهت دباغی پوست گوساله و گوسفند سفید استفاده می‌شود. تنها مشکلی که در این روش وجود دارد، حساسیت شدید پوست نسبت به آب است.
دباغی پوست با فرمالدهیدها
مراحل دباغی چرم با فرمالدهیدها پیش از شناخت خطرات مضر این ماده برای سلامتی بسیار محبوب بود؛ چراکه چرم‌های تولیدشده به این روش جذب آب بالایی داشتند و به همان نسبت نیز مقامت خوبی در برابر آب از خود نشان می‌دادند. اگر در مورد دباغی با استفاده از مغز حیواناتی مانند گوزن و گاو نیز شنیده باشید، باید بدانید که این دباغی نیز در گروه دباغی با فرمالدهیدها دسته‌بندی می‌شود.
این روش به دلیل آسیب‌های جبران‌ناپذیری که بر سلامت کارگران کارگاه‌های دباغی می‌گذاشت، در حال منسوخ شدن است. جالب است بدانید که دباغی چرم شترمرغ تا قبل از انجام آزمایش‌های متفاوت و تشخیص میزان کشسانی آن به این روش انجام می‌شد، اما امروزه روش کرومی بسیار کارآمدتر شناخته‌شده است.
دباغی با روغن‌های گیاهی و حیوانی
دباغی با روغن‌های گیاهی و حیوانی نیز یکی از روش‌های سنتی برای حفظ ماندگاری چرم است. روغن گل سرخ یکی از روغن‌های گیاهی است که در فرایند دباغی استفاده می‌شود. جالب است بدانید که چرم تولیدشده به این روش را گران‌ترین چرم دنیا می‌شناسند.
مراحل تبدیل پوست به چرم
شاید برایتان جالب باشد که بدانید فرایند و مراحل دباغی چرم طبیعی با توجه به مواد متنوعی که برای دباغی استفاده می‌شود، چگونه است. در ادامه قصد داریم که مراحل و طریقه دباغی چرم را با شما به اشتراک بگذاریم. مراحل تبدیل پوست به چرم به سه بخش پیش آماده‌سازی، دباغی و مراحل نهایی تقسیم‌بندی می‌شود که هرکدام از آن‌ها را در ادامه توضیح می‌دهیم.
مراحل پیش آماده‌سازی
در این بخش پوست مراحل آماده‌سازی برای انجام فرایند دباغی را پشت سر می‌گذارد. این مراحل به شرح زیر است:
- آماده‌سازی اولیه؛ این مرحله جهت حذف باکتری‌ها یا مواردی که ماندگاری چرم را کم می‌کنند، انجام می‌شود که شامل نمک زدن، سرد کردن و انجماد است؛
- خیساندن؛ پس‌ازآن‌که چرم خشک شد، با هدف آب‌رسانی مجدد و حذف نمک‌ها و آلودگی‌های احتمالی پوست‌ها را به مدت چند ساعت تا چند روز در آب خیس می‌کنند؛
- فشار دادن؛ در این بخش و در محیطی کاملاً تمیز با استفاده از دستگاه پرس آب اضافی چرم گرفته می‌شود، البته در برخی از کارگاه‌ها روش‌های دیگری برای از بین بردن آب اضافی وجود دارد؛
- اصلاح کردن؛ در این مرحله با استفاده از سولفیدها پشم و موها جدا می‌شود؛
- آهک‌پاشی؛ پس از سولفیدها با پاشش آهک موهای باقی‌مانده را حذف می‌کنند. البته آهک‌پاشی با هدف ضدعفونی کردن پوست نیز انجام می‌شود؛
- جداسازی گوشت و پوست؛ همان‌طور که می‌دانید در زمان جدا کردن پوست مقداری گوشت و چربی نیز به همراه آن جدا می‌شود. در این بخش با عبور دادن پوست‌های خام از دستگاه‌های مخصوص گوشت را از پوست جدا می‌کنند؛
- حذف آهک؛ در این مرحله پوست ماهیت قلیایی خود را که ناشی از آهک‌پاشی است از دست می‌دهد و به حالت خنثی برمی‌گردد. لازم است این مرحله با سرعتی آرام انجام شود که به بافت پوست آسیبی نرسد؛
- افزودن آنزیم؛ حال به‌قصد نرم و شل شدن پوست، آنزیم‌های خاصی به آن اضافه شده و مراحل پیش آماده‌سازی به پایان می‌رسد.
مراحل دباغی پوست
- ترش کردن یا اسیدی شدن؛ برای انجام صحیح مراحل دباغی چرم ماهیت آن باید اندکی اسیدی شود. البته اگر قرار باشد فرایند دباغی اندکی با تأخیر انجام شود، ممکن است میزان استفاده از مواد اسیدی نیز بیشتر شود؛
- چربی‌زدایی؛ دقیقاً قبل از استفاده از مواد دباغی مثل کروم باید چربی‌های اضافی از پوست گرفته شود. این روند با استفاده از محلول‌های ملایم و آب انجام خواهد شد؛
- مرحله اصلی؛ در این بخش با استفاده از موادی خاص (کمی قبل در مورد آن صحبت کردیم) ساختار کلاژن پوست را تغییر می‌دهند. این فرایند به صورتی است که پروتئین موجود در پوست با استفاده از مواد مختلف در برابر رطوبت، میکرو ارگانیزم‌ها و مواد شیمیایی محافظت می‌شود. حال چرم ما آماده است، اما چندین مرحله تا رسیدن به دست تولیدکننده باقی می‌ماند.
مرحله نهایی تولید چرم
- مرحله شکافتن؛ پوست حیوانات از چندین بخش تشکیل‌شده که هرکدام قابلیت تولید چرمی با کیفیت متفاوت را دارد. همین عامل باعث ایجاد انواع طرح در سطح چرم می‌شود. در این بخش چرم را با توجه به نیاز مصرف‌کننده برش می‌دهند و از آن چرم‌هایی باکیفیت‌های متفاوت تولید می‌کنند؛
- ایجاد ضخامت مطلوب؛ جهت افزایش دوام و ماندگاری چرم در این بخش آن را فشرده می‌کنند و به قطر مطلوب می‌رسانند؛
- خنثی‌سازی؛ در این بخش برای خنثی شدن ماهیت چرم از مواد اسیدی به‌کاررفته و مواد دباغی کارهای مختلفی انجام می‌دهند که به آن خنثی‌سازی می‌گویند؛
- رنگرزی؛ بسته به سفارش مصرف‌کننده و نوع ماده استفاده‌شده جهت دباغی چرم رنگ‌های متنوعی را در این مرحله به چرم می‌زنند؛
- روغن‌کاری و خشک‌کردن؛ به منظور افزایش انعطاف‌پذیری و نرمی چرم با روغن‌های مخصوص آن را روغن‌کاری می‌کنند. پس‌ازآن تا زمانی که چرم تنها 20 درصد رطوبت اولیه را در خود نگه دارد با استفاده از دستگاه‌های مخصوص رطوبت اضافی را حذف می‌کنند؛
- ضربه و ماساژ؛ حال که چرم خشک شده است، جهت افزایش انعطاف‌پذیری و جذب روغن‌های افزوده‌شده، آن را در دستگاه‌های دوار می‌غلتانند که به این فرایند ماساژ چرم گفته می‌شود؛
- مرحله نهایی کنترل کیفیت؛ در این بخش چرم تولیدی از هر حیث مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که شامل تثبیت رنگ، عدم وجود هیچ نقشی در سطح دانه، براقیت و وجود لایه محافظ است. در این مرحله چرم آماده ارسال به تولیدکنندگان محصولات چرمی خواهد بود.
تمامی بخش‌های گفته‌شده، مراحل دباغی چرم طبیعی است و روش تولید چرم مصنوعی با این روش بسیار تفاوت دارد.
جمع‌بندی
چرم یکی از قدیمی‌ترین تن‌پوش‌های بشر محسوب می‌شود؛ تا به امروز از این ماده گران‌بها محصولات متنوعی ساخته‌شده که هرکدام به نحوی زندگی انسان‌ها را آسان‌تر کرده است. آنچه که چرم را به این اندازه محبوب و ماندگار می‌کند، دباغی آن است. در این مقاله به مراحل دباغی چرم اشاره کردیم؛ حال شما با اطلاعاتی که در دست دارید، بهترین محصول چرمی را خواهید خرید.
چرم کروکو یکی از تولیدکنندگانی است که چرم‌هایی با کیفت دباغی بالا را تهیه کرده و از آن تن‌پوش‌ها و پاپوش‌های باکیفیتی برای مصرف‌کنندگان تولید می‌کند. پس با خیالی آسوده از کروکو خرید کنید.
